Fritz Heuser İlhami Şevket: Türkisch-Deutsches Wörterbuch / Türkçe-Almanca Lûgat.

Universum, Stambul-Galata, 1931, 568 Seiten. Gebunden Leinen.

Bir milletin lisans, onun dimağının silah ve cihazı, ruhunun beyan vasıtaar, düşüncelerinin, duygularının ve isteklerinin makesidir. Bir milletin dimağ ve ruhu ise onım sahip olduğu harsle işlenir, tayin ve tesbit olunur. Eğer bu pars değişirse, lisan da, lisanda mevcut mefhumlarm heyeti mecmuası da tebeddüle uğrar. Işte bu sebeptendir ki Reisicümhur Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın Türk harsinde yarattığı inkılap ta — ki bunun en mühim timsali yeni Türk yazısının kabulüdür - Türk dili üzerinde çok esash tahavvülât vücude getirmiştir. Dimağm 'silahı yeniden bilenmek, cihazı asrileştirilmek icap etmiş ve modern, sporcu bir gençlik te artık maziye karışmış bir devrin teşpihleri ve mecazlarile ruhunun duygularını ifade edemez olmuştu. Bu yüzdendir ki Türkçe-Almanca Likat müelliflerine, kendilerinden evvel ayni sahada çalışmış zevatm — o zamanlar pek kıymettar olan — eserleri bugün için büyük bir yardım vadetmiyordu. Türkçenin, mesela Şemsettin Sami Beyin Kamusu intişar ettiği günden itibaren geçirdiği başlıca tahavvülât, hulasatan şöyle ifade olunabilir: 1. Türkiye'de vukua gelen son inkılaptan evvelki zamanlarda devlet telakkiyatma, kanuni ve dini teşkilat ve tesisata alem olan kelimeler ya tamamen ortadan kalkmış veyahut ta ancak tarihi yazılar veya romanlarda yer alabilecek kadar istimal sahasrndan çekilmiştir. Yalruz mecazi kudretlerini muhafaza edenler henüz yaşamaktadırlar. Kaybolan kelimelerin yerlerine, inkrlaptan sonraki hayatın doğurduğu birçok yeni mefhnmlar geçMiştir ki, ekserisi devletin yeni siyasi ve idari teşkilatına, modern teknik, ilim, spor ve sair sahalara aittir. 2. Eskiden asil nigehbanı kadm olan aile lehçesi hazinesinden — kısmen kadmm iktisap ettiği serbesti neticesi olarak — mühim bir miktar öz türkçe kelimeler umunıi hayat, gazete ve edebiyat lisanına intikal etmiştir. 3. Arapça ve acemce kelimelerin büyük bir kısmı türkçe veya Avrupa lisanlarmdan alman kelimelerle tebdil edilmiş, mütebaki kısmı da asıllarmdald manalarmdan hayli uzaklaştırılarak türkçeleştirilmiştir. Bu gibi kelimelerin eski iştikaki hüviyetleri bugünkü neslin hafızasından tamamen silinmiş ve bugün yaşayan manaları ya tamamen muayyen terkiplerde kullanılmakta veyahut ta modern-avrupai mefhumlarm mukabilleri olarak istimal edilmektedir. 4. Bundan maada türkçedeki kelimelerin mühim bir kısmı, hatta tamamen öz türkçe olanları bile, zikredilen amillerden azçok müstakil olarak bir istihale geçirmişlerdir ki, bu istihale, mesela yeni nesilden bir Türk gencinin Şemsettin Sami Beyin birçok kelimelere verdiği manaları yadırgayışmda veya tamamen eskimiş buluşunda kendisini gösterir.